Người trẻ cần góp phần phát triển cộng đồng
qua việc xoá nghèo và đưa
đến sự tiến bộ nơi cộng đồng.
Người trẻ cần là nhà tiên
phong
trong việc đưa ra những
sáng kiến
và thực hiện những dự
phóng cho cộng đồng.
Ts. Dom. Trí Dũng, OP.
MỞ ĐẦU
Giáo hội Công giáo không tách rời khỏi thế gian nhưng được mời gọi trở nên men, nên
muối cho đời. Sự thăng tiến xã hội và con người cách đúng đắn và chân thực cũng
góp phần xây dựng Nước Thiên Chúa và mở đường cho Lời Chúa được thấm sâu vào
mảnh đất trần gian.[1] Vì lẽ đó, không một Kitô hữu nào được lơ là với sứ mạng làm chứng cho PHÚC
ÂM, tức là làm trần gian này được biến đổi tốt lành hơn và nhân đạo hơn. Quả
thế, “đối với người Kitô hữu, xao lãng
bổn phận trần thế tức là xao lãng bổn phận đối với người lân cận và hơn nữa đối
với chính Thiên Chúa, khiến phần rỗi đời đời của mình bị đe doạ.”[2]
Người trẻ có vai
trò đặc biệt quan trọng trong sự phát triển bền vững của Giáo hội cũng như của
xã hội. Trong bối cảnh hiện nay, sự dấn thân của người trẻ trong việc xây dựng
và phát triển cộng đồng ngày được nhấn mạnh và đề cao hơn. Theo hướng đi trên,
người viết xin được giới hạn chủ đề trong phạm vi nhỏ hơn: chỉ đề cập đến vấn
đề phát triển cộng đồng nơi các bạn trẻ Công giáo Việt Nam.
I. Khái quát chung về sự phát triển cộng đồng
1. Khái niệm sự phát triển cộng đồng[3]
Phát triển là sự
tăng lên về quy mô, khối lượng, kích cỡ của sự vật, hiện tượng nhưng đồng thời
làm sự vật ấy biến đổi cả về cấu
trúc. Cộng đồng là một thực thể xã hội có cơ cấu tổ chức, là một nhóm
người cùng chia sẻ và chịu sự ràng buộc bởi các đặc điểm và lợi ích chung
được thiết lập thông qua tương tác và trao đổi giữa các thành viên.
“Phát
triển cộng đồng là những tiến trình qua đó nỗ lực của dân chúng kết hợp với nỗ
lực của chính quyền để cải thiện các điều kiện kinh tế, xã hội, văn
hóa của các cộng đồng và giúp các cộng đồng hội nhập và đồng thời đóng góp
vào đời sống quốc gia”.
Phát
triển dựa vào cộng đồng là sự phát triển lấy cộng đồng làm định hướng, trao
quyền kiểm soát việc quyết định và nguồn lực cho các nhóm cộng đồng. Những
nhóm này thường hợp tác dưới hình thức đối tác với các tổ chức cung
cấp, hỗ trợ căn cứ theo yêu cầu và các bên cung cấp dịch vụ.
Phát
triển cộng đồng là sự phát triển cho cộng
đồng, của cộng đồng và do cộng đồng lựa chọn, hoạch định và
triển khai. Phát triển này cần phải dựa trên lợi ích và sự tham gia của
cộng đồng. Sự tham gia của cộng đồng chính là cơ sở cho phát triển bền
vững.
2.
Mục tiêu của việc phát triển dựa vào cộng đồng
Trọng tâm của
phát triển cộng đồng là con người, những thành viên của cộng đồng. Theo đó,
phát triển cộng đồng là phát triển “con người vì con người”. Điều này có nghĩa
là con người chính là thước đo của phát triển trong cộng đồng, nơi đó những
tiềm năng của con người và khả năng để làm chủ môi trường của mình được thể
hiện. Những tiến bộ về vật chất mà không kèm theo sự phát triển của khả năng
con người và định chế xã hội thì chỉ có tính hời hợt và tạm bợ. Vì thế, mục
đích chính của phát triển cộng đồng bao gồm những yếu tố chính yếu sau đây:
- Hướng
tới cải thiện chất lượng cuộc sống của cộng đồng, với sự cân bằng về vật chất và tinh thần, qua đó tạo những
chuyển biến xã hội tích cực trong cộng đồng.
- Tạo
sự bình đẳng, cải thiện tham gia của mọi nhóm xã hội trong cộng đồng.
- Củng
cố các thiết chế tổ chức để tạo điều kiện thuận lợi cho chuyển biến xã hội
và tăng trưởng.
- Gia
tăng và phát huy sự tham gia tích cực chủ động của người dân vào tiến trình
phát triển.
- Phát triển cộng đồng là một quá
trình luôn luôn tiếp diễn, mục tiêu cuối cùng của phát triển cộng đồng là giúp
cho cộng đồng đi từ tình trạng yếu kém, không hành động được tiến tới sự tự lực
trong hành động. Muốn vậy, cần có một tiến trình phát triển cộng đồng đúng đắn:
- Sự thức tỉnh cộng đồng (ý thức
cộng đồng) trong việc nhận ra những vấn đề chung và hữu ích cho toàn thể cộng
đồng. Sự thức tỉnh cộng đồng có thể đạt được thông qua các hoạt động trao đổi,
thảo luận, điều tra những vấn đề khó khăn và các nhu cầu, từ đó xác định những
nhu cầu ưu tiên, xây dựng các dự án để giải quyết…
- Khi cộng đồng đã thức tỉnh, cần
tăng cường năng lực cho họ về việc nhận biết các nguồn lực vốn có, những khả
năng tiềm tàng của họ, nâng cao năng lực trong việc sử dụng nguồn lực này. Đồng
thời hỗ trợ thêm nguồn lực từ bên ngoài (vốn, kiến thức, năng lực tổ chức thực
hiện…) để các hoạt động được thực hiện có hiệu quả.
- Mục đích quan trọng nhất là thông
qua thay đổi và tăng trưởng, cộng đồng sẽ trở nên tự lực. Mục đích cuối cùng
không phải là mọi khó khăn, khủng hoảng sẽ biến mất,; nhưng là mỗi khi gặp khó
khăn, cộng đồng có thể tự huy động nguồn lực bên trong và bên ngoài để giải
quyết vấn đề.
II.
Vai trò của người
trẻ trong sự phát triển cộng đồng
Tuổi trẻ là ân ban và quà tặng mà Chúa ban
cho Giáo hội và xã hội[4].
Trong bối cảnh hiện nay tại Việt Nam, không ít người trẻ băn khoăn đi tìm ý
nghĩa và hướng đi đích thực cho đời sống. Vì thế, Giáo hội
-
với quyền giáo huấn đã được Đức Kitô ủy thác
-
cũng muốn gửi đến các bạn trẻ thông điệp cao cả của Tin mừng: Chúa Giêsu vẫn
đồng hành với các bạn trẻ như xưa Người đã đồng hành với hai môn đệ trên đường
Emmaus.
Thật thế, Giáo hội ngay từ thời các Tông đồ, vẫn luôn quan tâm và đề cao vai trò của người trẻ. Thánh Gioan, trong
thư thứ nhất của mình, đã minh chứng điều ấy khi ngài
viết rằng:
Hỡi các bạn trẻ, tôi đã viết
cho anh em, anh em đã thắng ác thần… Hỡi các bạn trẻ, tôi đã viết cho anh em,
anh em là những người mạnh mẽ; Lời Thiên Chúa ở lại trong anh em và anh em đã
thắng ác thần (xc.1 Ga 2,13-14).
Ngày nay, Giới trẻ lại càng
được Giáo hội quan tâm và ưu ái hơn. Các bạn trẻ không chỉ là lực lượng kế thừa
gia sản phong phú của Giáo hội, họ còn là những chủ thể góp phần tích cực vào
việc Phúc âm hóa và đổi mới xã hội.
Người trẻ góp phần làm
trẻ trung Giáo hội. Đức Giáo Hoàng Biển Đức XVI nhắn nhủ:
Các bạn trẻ thân mến, Giáo
hội hy vọng nơi các bạn! Giáo hội cần đức tin sinh động, đức bác ái sáng tạo và
đức cậy trông năng động của các bạn. Sự hiện diện của các bạn đổi mới Giáo hội,
làm cho Giáo hội tươi trẻ và mang lại cho Giáo hội một đà tiến mới. Vì thế,
những Ngày Quốc Tế giới trẻ là một ân phúc không những cho các bạn, nhưng còn
cho toàn thể Dân Chúa nữa[5].
Các bạn trẻ là kỳ vọng của Giáo hội trong việc sống
và làm chứng tá cho Chúa. Đức Giáo Hoàng Phanxicô mời gọi các bạn trẻ như sau:
Các con là người trẻ có sức mạnh khi các con
trải qua một giai đoạn của cuộc đời các con là đoạn mà sức sống không hề thiếu.
Hãy sử dụng sức mạnh này và sức sống này để cải thiện thế giới, bắt đầu bằng
những thực tại gần gũi các con nhất. Cha muốn những trọng trách được trao cho
các con trong Giáo hội; cần có can đảm để tạo không gian cho các con; và để các
con được chuẩn bị để lãnh nhận những trọng trách này[6].
Lời mời gọi Phúc âm hóa, nghĩa là đem Lời Chúa vào trong cuộc
sống hằng ngày, làm cho Lời Chúa thấm nhập vào trong mọi sinh hoạt của gia
đình, của Giáo xứ, của Giáo hội, của xã hội… càng khẩn thiết hơn trong thời đại
hiện nay. Gương mặt Đức Kitô ngày càng bị che lấp bởi biết bao “khuôn mặt khác”
như danh vọng, tiền tài, hưởng thụ, tình dục và ích kỷ… do đó, công cuộc Phúc
âm hóa càng trở nên cấp bách hơn. Giáo hội vẫn luôn là chứng nhân của Đức Kitô,
vẫn chỉ là “hạt cải nhỏ bé” giữa một cánh đồng bao la bát ngát, nhưng hạt cải
đó vẫn đang âm thầm lan nhanh và phát triển. Sự đóng góp của các Kitô hữu giáo
dân, trong đó có giới trẻ, ngày càng được đề cao.
Hơn thế nữa, “tuổi trẻ
còn là một phúc lành cho Giáo hội và thế giới”.[7] Giữa lòng nhân loại, người trẻ
không chỉ là đối tượng quan tâm và phục vụ của xã hội mà còn của Giáo hội. Giới
trẻ là chủ thể phản ảnh Đức Giêsu Kitô vì lẽ “Đức Giêsu là ‘người trẻ giữa những
người trẻ để nên mẫu gương cho người trẻ và thánh hiến họ cho Chúa’”[8].
Người trẻ không chỉ là tương lai mà còn là hiện tại của thế giới, họ đã và đang
góp phần làm phong phú thế giới[9].
Người trẻ làm phong phú Giáo hội và thế giới bằng nhiều cách,
trước hết bằng việc nên thánh: “Hương
thơm thánh thiện tỏa ra từ đời sống lành thánh của biết bao người trẻ có thể
băng bó các vết thương của Giáo hội và của thế giới, và đưa chúng ta trở lại
với tình yêu viên mãn mà chúng ta đã được kêu gọi từ thuở đời đời”[10]. Đồng thời,
các bạn trẻ cũng thể hiện sự thánh thiện qua việc sống đức ái trong
gia đình và trong xã hội. Nhiều người trẻ tham gia tích cực vào các hoạt động
giáo xứ hoặc dấn thân vào các hoạt động bác ái xã hội. Các phong trào vì môi
trường ngày càng phổ biến mà thành phần đông đảo là người trẻ. Tất cả làm nên
sức sống trẻ trung của Giáo hội, đồng thời là sự dấn thân cụ thể để Phúc âm hóa
xã hội và thế giới, mở rộng Triều đại của Thiên Chúa. Đức Thánh Cha Phanxicô
nhắc đến ơn gọi của người giáo dân, trong đó có người trẻ, rằng:
Ơn gọi giáo dân trước hết là đức ái trong gia
đình và đức ái trong khung cảnh xã hội hoặc chính trị. Đó là một dấn thân cụ
thể khởi đi từ đức tin để xây dựng một xã hội mới, là sống giữa thế giới và xã
hội để Phúc âm hoá những hoàn cảnh khác nhau, để phát triển hoà bình, sự chung
sống, công lý, nhân quyền, lòng nhân từ, và như thế mở rộng Nước Chúa trên trần
gian.[11]
Tuy nhiên, người trẻ, giữa dòng đời mênh mông, vẫn rất cần
được hỗ trợ để xác định cho mình một hướng đúng đắn và chắc chắn. Giáo hội là
thầy dạy nên Giáo hội cũng không ngừng lên tiếng để giúp người trẻ định hướng
cho đời sống Kitô hữu của mình. Định hướng là một công việc hết sức cần thiết,
nhằm giúp cho người trẻ tìm được cho mình một con đường, một lối đi. Đứng trước
bao điều lạ lẫm, người trẻ thường cảm thấy rụt rè, sợ hãi không dám bước; nhưng
nếu được hướng dẫn, họ dễ dàng vượt lên để đi trọn con đường. Để định hướng cho
người trẻ, trước hết cần vạch ra cho họ thấy được những viễn tưởng tương lai
với ý thức trách nhiệm và bổn phận mà Giáo hội và xã hội đang mong chờ người
trẻ dấn thân vào.
III. Hướng
đến sự phát triển bền vững trong cộng đồng
1. Thực trạng nơi giới
trẻ Công Giáo Việt Nam hiện nay
Tại Việt Nam nói riêng và trên thế giới nói chung, hằng ngày
trên các phương tiện thông tin đại chúng thường có những chuyên mục nói về giới
trẻ. Đôi khi là những tấm gương sáng về nghị lực, tính sáng tạo và sự năng động
của giới trẻ, nhưng đôi khi lại là những bài viết bày tỏ những mối quan ngại,
lo âu, thậm chí chỉ trích về thế hệ trẻ ngày nay. Thời gian gần đây, trước một
xã hội đầy những biến động với sự phát triển nhanh chóng về khoa học kỹ thuật,
đặc biệt là ngành công nghệ thông tin; chúng ta có thể chứng kiến rất nhiều
thành tích mang tính đột phá và vượt bậc xuất phát từ tài năng và nghị lực của
giới trẻ. Báo đài cũng thường đưa tin về những người trẻ đã góp phần làm cho xã
hội thăng tiến hay làm vẻ vang dân tộc qua những nỗ lực của mình. Tuy nhiên, xã
hội lại không ngừng than phiền về họ và sử dụng những cụm từ như hưởng thụ, sa
đọa, đua đòi… để nhận định về lối sống của những người trẻ, những người được
sinh ra và lớn lên trong một đất nước hòa bình và phát triển từng ngày.
Sống trong một xã hội, với bối cảnh kinh tế chính trị và bối
cảnh toàn cầu hóa đang phát triển mạnh mẽ, mặc dầu giới trẻ Việt Nam ngày nay
đang có rất nhiều cơ hội để thăng tiến về vật chất lẫn tinh thần, nhưng bên
cạnh đó giới trẻ cũng phải đương đầu với những khó khăn và thách thức vì xã hội
ngày càng phức tạp do việc phát triển thiếu cân bằng. Làm sao để có một phương
pháp giáo dục giúp cho giới trẻ có thể phát triển toàn diện ? Làm sao để phát
huy được hết sức mạnh tiềm tàng nơi giới trẻ ? Những câu hỏi như thế đang làm
đau đầu những người có trách nhiệm trong xã hội và Giáo hội. Với những suy tư
trăn trở cho việc giáo dục giới trẻ, Hội đồng Giám mục Việt Nam dành riêng năm 2019 để
suy tư và đưa ra những định hướng quan trọng cho người trẻ hầu giúp họ có thể
sống “tốt đạo đẹp đời”. Có thể thấy, Giáo hội Công Giáo Việt Nam rất quan tâm
đến giới trẻ, vì giới trẻ là tương lai của Giáo hội và xã hội.
Trong lòng xã hội Việt Nam, giới trẻ nói chung và giới trẻ
Công Giáo nói riêng đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển xã hội.
Giới trẻ là tương lai, là nền tảng của xã hội. Xã hội sẽ không thể phát triển
bền vững được nếu không có sự kế thừa, mà giới trẻ là một lực lượng kế thừa
hùng mạnh. Trước những hoàn cảnh mới của xã hội, giới trẻ cần nhạy bén trước
những cơ hội, can đảm trước những thử thách và thích ứng nhanh với sự phát
triển. Tuy nhiên, họ cũng nên cảnh giác trước những cám dỗ và nguy cơ đến từ
môi trường xã hội bên ngoài. Cơ chế kinh tế thị trường diễn ra quá nhanh; và
nếu thiếu đi sự chuẩn bị kỹ lưỡng, người trẻ rất dễ bị hụt hẫng, chán nản.
Nói đến giới trẻ, chúng ta không thể không
nói đến tác động của niềm tin vào cuộc sống hiện thực. Với nền kinh tế thị
trường phát triển ngày càng mạnh, đã làm cho người trẻ dường như chỉ tin vào
sức mạnh của vật chất, của đồng tiền, của quyền lực. Có thể họ đánh đổi tất cả
để đổi lấy những thứ để thỏa mãn nhu cầu hưởng thụ ngày một cao. Hiện nay trên
các trang báo, chúng ta thấy nhan nhản các bài đăng tải về những vụ tự sát,
trong các vụ tự sát này, đa số là những thanh niên, mà lẽ ra họ phải là những
người yêu đời, đáng sống hơn hết. Tại sao lại như vậy ? Thật đơn giản, vì tuổi
trẻ thường có những khát vọng và khi không đạt được mục tiêu, người trẻ thường
tỏ ra chán đời, thất vọng, bế tắc… từ đó, họ không còn muốn sống. Một khi đã
không còn lý tưởng sống, nói cách khác là đánh mất niềm tin, thì việc tự sát là
việc sẽ đến sau đó.
Người trẻ ngày nay cũng đang đánh mất nền
đạo đức căn bản và sống thiếu đạo đức. Điều này đã được thể hiện nơi lối sống
bừa bãi của họ. Sống ích kỷ, chạy theo vật chất, hưởng thụ đời sống… là những
điều thường thấy nơi giới trẻ ngày nay. Chính bởi không có lý tưởng, không có
niềm tin nên người trẻ coi thường đạo đức là điều tất nhiên. Những tư duy thực
dụng, và lối sống tự do, khiến cho người trẻ đóng kín bản thân, không đủ can
đảm để ra khỏi chính mình mà sống theo những tiêu chuẩn đạo đức. Vì thiếu đạo
đức nên các thanh niên thường có những biểu hiện vô kỷ luật, coi thường luật
pháp, chẳng biết kính trên nhường dưới... Một phần người trẻ hiện nay đang ngả
theo những chiều hướng tiêu cực của xã hội như việc sống phóng đãng, chiều theo
những thú vui dục vọng[12]
(phim ảnh sách báo đồi
trụy, đua xe, ăn mặc lố lăng, hút chích…). Vì thế, Tông huấn Ecclesia in Asia (Giáo hội tại Á Châu)
nhắc nhở Giáo hội cần quan tâm và định hướng cho người trẻ nhiều hơn khi viết:
Nhiều vấn đề phức tạp mà giới trẻ bây giờ đang đương đầu,
trong thế giới Á Châu đang đổi thay, thúc giục Giáo hội nhắc giới trẻ nhớ đến
trách nhiệm đối với tương lai của xã hội và Giáo hội, khuyến khích và nâng đỡ
giới trẻ ở mọi giai đoạn để bảo đảm rằng họ đã sẵn sàng đón nhận trách nhiệm
này. Giáo hội trao ban cho giới trẻ chân lý Tin mừng như là một mầu nhiệm đem
lại niềm vui và giải phóng; mầu nhiệm mà họ phải học hỏi, sống và chia sẻ với
niềm xác tín và can đảm.[13]
2. Những
kỳ vọng của Giáo hội
nơi người trẻ trong sứ mạng loan báo Tin
mừng
Thư chung năm 2019 của Hội đồng Giám mục Việt Nam bàn về việc giáo dục Kitô giáo cho người trẻ. Việc ưu tiên
của giáo dục Kitô giáo dành cho giới trẻ không chỉ là về mặt kiến thức, mà còn
là hướng dẫn về mặt nhân cách để sống lành mạnh, đạo đức, có lý tưởng và đóng
góp vào việc xây dựng gia đình và xã hội. Như vậy, theo tinh thần giáo dục Kitô
giáo, Giáo hội mong muốn giúp cho giới trẻ học cách sống một cuộc sống có giá
trị hơn, có ý nghĩa hơn đối với bản thân và những người xung quanh.
Ðức Giáo Hoàng Phanxicô, trong tông huấn Evangelii Gaudium, đã viết rằng:
Mối nguy lớn trên thế giới hôm nay, một thế giới hầu như
thấm nhiễm chủ nghĩa tiêu thụ, là cảm giác cô đơn và lo lắng
phát sinh từ một con tim tự mãn nhưng tham lam, sôi nổi chạy theo những thú vui
phù phiếm, và một lương tâm chai lỳ. Khi mà đời sống nội tâm của chúng ta bị
trói chặt trong những lợi ích và những mối quan tâm riêng của nó, thì không còn
chỗ cho người khác, không còn chỗ cho người nghèo. Tiếng nói của Thiên Chúa
không còn được nghe thấy, niềm vui an bình của tình yêu của Người không còn
được cảm thấy, và ước muốn làm điều thiện bị phai mờ.[14]
Ngài nhắc nhở
rằng Giáo hội phải cảnh giác giữa những trào lưu của thế giới và cần ý thức sứ
mạng loan báo Tin mừng của mình. Chúng ta có thể thấy 3 điểm nổi bật có thể
áp dụng cho việc định hướng cách sống cho giới trẻ Công Giáo Việt Nam hiện nay:
đào tạo lương tâm - tiếng nói của Thiên Chúa; tinh thần bác ái - dành “chỗ” cho
người khác, đặc biệt những người nghèo; và sống niềm tin tôn giáo - đời sống nội
tâm mở ra chứ không bị trói chặt.
Lương tâm
-
tiếng nói của Thiên Chúa nơi tâm hồn - là điều rất
cần thiết khi giáo dục người trẻ, vì lẽ lương tâm là đèn soi, là thước đo về
điểm tốt xấu của hành động và cách cư xử của con người. Một khi con người đánh
mất tiếng nói lương tâm, thì họ không còn biết phân biệt phải trái đúng sai,
sẵn sàng làm tất cả những gì miễn là đem lại lợi ích cho bản thân. Có thể một
số người trẻ cho rằng sẽ thật là thua thiệt khi sống bằng một lương tâm ngay
thẳng, kiểu như “lương tâm ngay thẳng cạp đất mà ăn”. Làm sao phải cho họ thấy
rằng tiếng nói lương tâm là tiếng nói chung cuộc mà con người cần tìm kiếm, cho
dù lương tâm ngay thẳng đó có dẫn đến thua thiệt. Sống có lương tâm, chắc chắn
phần thưởng dành cho họ sẽ vô cùng lớn lao và trọng hậu. Khi sống với một lương
tâm ngay thẳng, con người sẽ cảm thấy an vui, bình an và hạnh phúc. Như vậy
cách nào đó, Giáo hội cần cho người trẻ ý thức rằng thật cần thiết để có
một lương tâm trong sáng, không bị lu mờ bởi lợi danh hay ác tâm. Chỉ khi được
ngọn đèn lương tâm ngay chính chiếu sáng và dẫn lối, người trẻ mới dễ dàng bước
đi vững vàng trên “con đường hẹp của Phúc âm”.
Tiếp nữa, một trong số những giá trị mà người trẻ cần đạt
tới là tấm lòng bác ái vị tha, sẵn sàng dấn thân phục vụ trong hoàn cảnh hiện
tại của mình. Lòng tốt, lòng bác ái luôn sẵn có trong mỗi một con người, đặc
biệt là nơi những người trẻ. Họ sẵn sàng dấn thân làm việc bác ái nếu thấy đó
là điều cần thiết và hữu dụng cho người khác. Điển hình chúng ta thấy gương của
những người trẻ sẵn sàng bỏ công bỏ sức của mình, để đến với những vùng sâu
vùng xa để làm việc từ thiện bác ái. Một tinh thần dấn thân là hết sức cần
thiết nơi người trẻ. Làm sao để họ thấy được những việc họ làm mang lại lợi ích
cho những người khác. Khơi gợi cho người trẻ và cho họ chứng kiến những cảnh
đời khổ cực thiếu may mắn trong cuộc sống, để họ thấy được rằng mình vẫn còn
may mắn hơn nhiều người. Và khi đó người trẻ có thể cảm thấy trách nhiệm và bổn
phận của mình đối với cộng đồng và xã hội hơn.
Cuối cùng, sống niềm tin tôn giáo - đời sống nội tâm mở ra chứ không bị trói chặt. Hiện nay, trên các
phương tiện thông tin đại chúng, chúng ta không khỏi ngỡ ngàng trước hiện trạng
tự tử đang ngày càng gia tăng trong giới trẻ. Lẽ ra giới trẻ phải là những
người yêu đời, ham sống và đầy nhiệt huyết? Nhưng thực tế lại đang đi ngược
lại, người trẻ lại tự hủy hoại cuộc sống qua việc ăn chơi trác táng, nghiện
hút, và tệ hơn là tự sát. Nguyên nhân hầu hết là do họ chán đời, thất vọng
trước những biến cố trong cuộc đời. Họ đã không tìm được lý tưởng sống, họ
không tìm được niềm tin, hay đã đánh mất niềm tin. Quả thực, con người chỉ có
thể vui sống, khi người ta có được một niềm tin, ít là niềm tin vào cuộc sống.
Sức mạnh của niềm tin sẽ làm cho họ lướt qua những nỗi buồn chán và thất vọng.
Khi không có niềm tin vào cuộc sống và vào tương lai, người trẻ dễ cảm thấy bị
chới với, sống không có hướng đích để vươn lên, không có điểm tựa để bám víu.
Vì vậy, Giáo hội luôn kỳ vọng giới trẻ biết đào sâu đức tin, biết khơi dậy niềm
tin nơi chính mình, đặc biệt là đức tin vào một Thiên Chúa quyền năng và tình
thương.
III.
Những gợi ý thực
tiễn cho người trẻ
trong việc phát triển cộng đồng hiện
nay
Ba
trong số những lĩnh vực quan trọng mà người trẻ có thể góp phần để phát triển
cộng đồng: lĩnh vực giáo dục, lĩnh vực sức khoẻ cộng đồng và lĩnh vực bác ái xã hội.
1. Trong lĩnh vực giáo dục
Trong lĩnh vực giáo dục, đây thực
sự là một vấn đề cần được lưu tâm trước tiên và hơn cả nơi các bạn trẻ Việt
Nam. Có thể nói, trong môi trường giáo dục trường học ngày nay tại Việt Nam,
nhiều người thường chỉ quan tâm giáo dục cho giới trẻ về mặt kiến thức nhiều
hơn việc hình thành nhân cách. Nếu như trước đây môn đạo đức học, môn công dân
được chú trọng, thì bây giờ người ta ít quan tâm. Đây là một trong những vấn đề
đáng lo ngại hiện nay. Cách chung, giáo dục cho người trẻ để họ vững vàng trong
tương lai là một đòi hỏi mang tính cấp thiết và tổng hợp: giáo dục nhân bản;
giáo dục nghề nghiệp, giáo dục văn thể mỹ, giáo dục kỹ năng sống và giáo dục
đạo đức. Không nên xem nhẹ yếu tố nào.
Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du đã cảnh giác:
“Thiện
căn ở tại lòng ta,
Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ Tài”
“Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”, chỉ chăm lo
cho chữ “tài” mà quên mất đi cái “tâm” thì chẳng khác nào đào tạo theo kiểu
“lệch pha”, thiếu quân bình. Nói một cách thực tiễn, để thành công trong đời
sống xã hội, người trẻ không chỉ giỏi về mặt tri thức mà cần phải thể hiện được
nhiều những thứ cần thiết khác: thể chất, tâm lý, nhân bản và tâm linh... Giáo
dục Kitô giáo đối với tầng lớp giới trẻ, làm sao giúp cho giới trẻ sống theo
tinh thần Tin mừng của Chúa Giêsu Kitô, một tinh thần yêu thương và phục vụ
người khác, cho dù có phải thiệt thòi đến bản thân. Người trẻ ngày hôm nay họ
được học rất nhiều thứ, và họ tỏ ra rất giỏi trong nhiều lĩnh vực nhưng lại khó
tìm ra được ý nghĩa đích thực cho cuộc sống của mình. Vì vậy, số trường hợp tự
tử và tự kỷ có phần gia tăng ngay trong chính môi trường học đường.
Chính
vì vậy mà UNESCO (Tổ chức Giáo dục -
Khoa học - Văn
hóa của Liên Hiệp Quốc) đã đưa ra một định hướng cho việc học tập của mọi
người: “học để biết, học để làm, học để
chung sống, học để tự khẳng định mình”[15].
Từ
thực trạng với những vấn đề mà giới trẻ đang gặp phải, giáo dục cho giới trẻ
nhất thiết phải tìm lại những giá trị đích thực, nhằm tạo cho giới trẻ có một
đời sống quân bình. Những giá trị bao gồm một đời sống đạo đức, một lương tâm
ngay thẳng, một tấm lòng bác ái… Đây chắc hẳn chỉ là một vài trong những giá
trị cần thiết giúp cho người trẻ có thể đối phó được với những khó khăn và phức
tạp trong cuộc sống hằng ngày.
Hiện nay, trong
các môi trường làm việc cũng như trong bất cứ hoàn cảnh nào, người trẻ cũng cần
thể hiện cả khả năng chuyên môn lẫn tư cách đạo đức. Chính vì thế, những người
trẻ cần tự đào luyện chính mình cũng như giúp cho người khác thăng tiến hơn về
nhân bản và đạo đức. Tại các giáo xứ, các bạn trẻ Công Giáo có thể góp phần
trong việc đào tạo giáo lý, tham gia ca đoàn, dạy bổ túc văn hoá cho những trẻ
em có hoàn cảnh khó khăn hoặc cá biệt, những em mồ côi, nghèo khổ, những em nhỏ
người dân tộc mà không phân biệt tôn giáo. Các giáo xứ cũng nên tổ chức các
chương trình đồng hành cùng giới trẻ để quy tụ và nâng cao ý thức của các bạn
trẻ, chẳng hạn như những buổi hội thảo giúp định hướng cho giới trẻ, những
phong trào tình nguyện dành cho người trẻ và những gương người trẻ Công Giáo sống “tốt
đạo đẹp đời”… Những môi trường giáo dục lành
mạnh sẽ tạo ra những động lực hữu hiệu giúp xã hội tránh được những tệ nạn
không mong muốn.
2. Lĩnh vực sức khoẻ cộng đồng
Đây là lĩnh vực quan trọng hàng đầu trong công việc phát triển cộng
đồng. Năm 2017 trên toàn quốc có 56 cơ sở chăm sóc người cao tuổi, người tâm
thần, trẻ em mồ côi, trẻ em bị bỏ rơi, người nhiễm HIV/AIDS của các tổ chức, cá
nhân thuộc Giáo hội Công giáo Việt Nam đã được các bộ, ngành, địa phương cấp
phép hoạt động (cả nước có 113 cơ sở thuộc các tổ chức tôn giáo đã đăng ký hoạt
động).
Rất nhiều giáo
phận, giáo xứ, dòng tu Công giáo tổ chức các hoạt động thiện nguyện trong lĩnh
vực y tế, xây dựng tủ thuốc từ thiện, tủ thuốc cơ sở bác ái, mua bảo hiểm y tế,
khám bệnh phát thuốc cho những bệnh nhân nghèo kể cả người người lương; liên
kết với với bác sĩ chuyên khoa của các bệnh viện mổ mắt miễn phí cho bệnh nhân
nghèo, mổ mắt cho các em thiếu nhi; tổ chức xây dựng bếp ăn tình thương, nồi
cháo yêu thương, sữa uống cho người già, giúp các bệnh nhân nghèo tại các bệnh
viện, người có hoàn cảnh đặc biệt trong xã hội, chăm sóc, giáo dục trẻ HIV, trẻ khuyết tật,
nghèo khó, trẻ em đường phố, trẻ tự kỷ.[16]
Thêm
nữa, đóng góp âm thầm của các bác sĩ trẻ, các nữ tu cũng như những nhà hoạt
động bác ái đã đem đến nhiều phúc lợi cho người dân. Chẳng hạn, ngày 25/8/2019,
tại Trường Tình thương Tân Sơn Nhì, 143 học sinh và 54 phụ huynh được khám chữa
bệnh miễn phí. Buổi khám bệnh được Ban Y tế
Caritas Sài Gòn nối kết thực hiện, thuộc dự án “Chăm sóc sức khỏe cho người có
hoàn cảnh đặc biệt”, do ba thành phần trong Tổng Giáo phận Sài Gòn phối hợp
thực hiện: Nhóm Y Tế Công Giáo phụ trách chuyên môn, doanh nhân Công giáo tài
trợ kinh phí và ban Caritas tổ chức thực hiện. Hiện diện trong đoàn, mọi
người đều tham gia nhiệt tình. Trong buổi khám bệnh gồm có: 6 bác sĩ Nhi khoa,
1 bác sĩ Tổng quát, 1 bác sĩ Khoa mắt, 1 bác sĩ Siêu âm, 15 Nha sĩ, 5 Dược sĩ,
4 Điều dưỡng, và các anh chị trong ban Y tế Caritas Tổng Giáo phận Sài Gòn.[17]
Những hoạt động
tiêu biểu của người trẻ có thể được kể đến như sau[18]:
thứ nhất, câu lạc bộ Cỏ ba lá đã
chính thức ra đời ngày 27/12/2009. Sau 4 năm đi vào hoạt động, câu lạc bộ
đã thực hiện những chương trình lớn: nâng bước chân trẻ em vùng cao, tăng
cường tiếp cận nước sạch tới người dân miền núi, hũ gạo vùng cao, thư
viện xanh, mùa đông ấm Yên Bái... trang bị 20
hệ thống lọc nước cho 20 hộ dân, phổ biến kiến thức vệ sinh răng miệng cho trẻ
em vùng cao. Thứ hai, dự án gây quỹ giúp đỡ bệnh nhân ung thư vú do chị Nguyễn
Thị Khánh Thương sáng lập để gây quỹ giúp đỡ bệnh nhân ung thư vú. Dự án này có
nhiều hoạt động nhằm phổ biến kiến thức ung thư vú, tổ chức những buổi hội thảo
về nguyên nhân, cách phòng tránh và cách ứng phó với bệnh ung thư vú tới đông
đảo chị em phụ nữ.
Ngoài ra,
chương trình tư vấn, bảo vệ sự sống được tổ chức truyền thông với nhiều hình
thức như in các tờ rơi, tư vấn trực tiếp, mở các lớp dạy giáo lý về hôn nhân
gia đình, chăm sóc và nuôi dưỡng thai phụ cơ nhỡ, thai phụ có hoàn cảnh, điều
kiện sống khó khăn; tổ chức chôn cất thai nhi, thắp nến, tổ chức cầu nguyện tại
các nghĩa trang thai nhi, nhằm giúp các bạn trẻ ý thức được sự sống, trân trọng
và bảo vệ sức khỏe sinh sản của mình cũng như của người khác[19].
Trong tất cả
những chương trình này, không thể không nhắc đến vai trò âm thầm nhưng đầy mạnh
mẽ của các bạn trẻ Công Giáo. Quả thế, vai trò của người trẻ Công Giáo Việt Nam
được đề cao hơn trong cuộc sống hiện đại hiện nay. Họ không chỉ có sức mà còn
có tài, có đạo đức để đảm nhận những trách vụ trong Giáo hội và xã hội. Nói
chung, người trẻ có thể góp phần trực tiếp khi tham gia vào các công tác sức
khoẻ cộng đồng, hay có thể gián tiếp góp phần bằng việc đưa ra những sáng kiến,
những ý tưởng hay trợ giúp bên ngoài. Những đóng góp này, cách nào đó, làm gia
tăng ý thức cộng đồng và trở nên động lực cho sự thăng tiến phẩm giá và đời
sống con người.
3.
Lĩnh vực bác ái
xã hội
Thống kê của
Caritas Việt Nam, trong năm 2018, Caritas các giáo phận đã hỗ trợ gạo và các
phần ăn cho hơn 10.400 người nghèo, người dân tộc thiểu số; tặng quà cho những
gia đình có hoàn cảnh khó khăn, người neo đơn, người khuyết tật, người bị bệnh
hiểm nghèo nhân các ngày lễ, tết; tặng và lắp đặt hệ thống máy lọc nước giúp
người nghèo và người dân tộc thiểu số có nguồn nước sạch sử dụng, đảm bảo sức
khỏe; xây và sửa chữa hơn 260 nhà tình thương; xây dựng quỹ Tiết kiệm tín dụng
học đường hỗ trợ cho các gia đình người dân tộc thiểu số có trẻ em đi học, giúp
các em được đến trường đầy đủ, đúng độ tuổi; hỗ trợ, chôn cất người neo đơn,
người có HIV. Caritas các giáo phận, các y bác sĩ và các cộng tác viên còn tổ
chức khám sức khỏe định kỳ cho các em tại các cơ sở mái ấm, người nghèo tại các
xứ, các anh em dân tộc. Ngoài ra Caritas các giáo phận, giáo xứ còn tổ chức
nhiều các hoạt động hỗ trợ khác như: hỗ trợ khẩn cấp những người phát hiện bệnh
hiểm nghèo; giúp người khó khăn, làm đường giao thông liên thôn… Những hoạt
động bác ái từ thiện của Giáo hội ngày càng đa dạng và hiệu quả nhờ sự cộng tác
của nhiều người, trong đó không thể thiếu vai trò của các bạn trẻ.
Thêm nữa, các
bạn trẻ có thể có những đóng góp tích cực cho sự phát triển cộng đồng qua những
chương trình chăm sóc và bảo vệ môi trường. Tại một số giáo phận, các bạn trẻ
Công Giáo tổ chức những hoạt động thiện ích xã hội như tuyên truyền kêu gọi
tuần dọn dẹp vệ sinh môi trường hàng năm và phát động trồng cây xanh, phát động
phong trào với thông điệp “một ngày vì môi trường” (giáo phận Huế); dọn vệ sinh
đường phố, phân loại rác thải của các giáo xứ thuộc giáo phận Bắc Ninh; giáo
phận Bùi Chu kêu gọi toàn giáo phận dành một tuần thu dọn môi trường sống…
Chương trình bác ái di dân, phòng chống buôn người nơi các bạn trẻ cũng được
phổ biến tại các thành phố lớn như Sài Gòn, Biên Hoà, Bình Dương… Tổ chức tuyên
truyền về phòng chống ma tuý đến mọi đối tượng, đặc biệt là nơi người trẻ và
học sinh; tổ chức truyền thông cho các sinh viên, giới trẻ, các giáo lý viên và
các em thiếu nhi để các em ý thức được về các tệ nạn đang hoành hành trong xã
hội nước ta[20].
Nghèo đói cũng
đang là một vấn nạn trong hoàn cảnh hiện nay. Một nhận định rất đáng cho chúng
ta suy nghĩ:
Gốc rễ
của nghèo đói phát xuất từ những yếu kém từ nơi ăn chốn ở, sức khỏe, văn hóa
giáo dục kém, đến vị thế trong xã hội, chuyên môn nghề nghiệp, cơ chế, tập quán
địa phương. Nếu chỉ tập trung vào việc khâu viện trợ, xin cho, ban bố từ trên
xuống hay từ ngoài vào (quen gọi cách này là ‘cho con cá’) sẽ làm cho người
nhận thụ động và sẽ không sao thoát khỏi cái vòng lẩn quẩn của đói nghèo. Quan
tâm nghiệp vụ với nhiều người hiện nay là làm sao phát triển bền vững, không
những nhắm đến sự phất lên của một người, một nhóm nhưng là tiến bộ chung của
cả cộng đồng. Đó là nâng cao năng lực của cộng đồng, giúp người dân phát huy
các tiềm năng sẵn có tại địa phương, làm cho họ thêm lòng tự tin, tự trọng và
mạnh dạn tham gia xem xét hoàn cảnh thực tế và đưa ra kế họach giải quyết cụ
thể.[21]
Do đó, người
trẻ cần góp phần phát triển cộng đồng qua việc xoá nghèo và đưa đến sự tiến bộ
nơi cộng đồng. Người trẻ cần là nhà tiên phong trong việc đưa ra những sáng
kiến và thực hiện những dự phóng cho cộng đồng. Sắc lệnh Tông đồ Giáo dân khẳng
định rằng:
Vai
trò xã hội cũng như chính trị của họ (giới trẻ) mỗi ngày một thêm quan trọng…
Người trẻ phải trở nên những tông đồ đầu tiên và trực tiếp của giới trẻ trong
khi chính họ hoạt động tông đồ “giữa người trẻ và nhờ người trẻ” tuỳ theo môi
trường xã hội họ đang sống.[22]
Kết luận
Phải nhìn nhận
rằng, giới trẻ Việt Nam ngày nay đang đứng trước một thử thách khá lớn. Một
mặt, họ có rất nhiều điểm đáng khen ngợi, bởi tỏ ra rất nhanh nhạy trong việc
nắm bắt “cái mới”. Tuy nhiên, bên cạnh đó, vẫn còn có rất nhiều điều tiêu cực
đang xảy ra nơi phần lớn giới trẻ, họ dễ dàng đánh mất mình. Tương lai của xã
hội và Giáo hội phụ thuộc rất nhiều vào các bạn trẻ. Vì thế, giáo dục người trẻ
Công Giáo không chỉ nhắm đến việc đào tạo sao cho có một nền tảng kiến thức tốt
để phục vụ cho bản thân và Giáo hội, mà còn nhắm đến việc trở thành những công
dân hữu ích cho xã hội và cộng đồng. Theo đó, người trẻ Công Giáo Việt Nam cần
ý thức hướng đến sự phát triển cộng đồng thông qua việc gia tăng ý thức về lợi
ích chung, những phúc lợi cộng đồng; cộng tác cách trực tiếp hay gián tiếp vào
những công tác thăng tiến giá trị con người liên quan đến giáo dục, ý tế, sức
khỏe, bác ái từ thiện…
Để khích lệ
giới trẻ Công Giáo Việt Nam sống đức tin giữa lòng dân tộc, Thư chung của Hội
đồng Giám Mục Việt Nam khuyên rằng:
Như
hai người trẻ trên đường Emmaus, các con hãy mạnh dạn kể lại cho các bạn trẻ
khác về kinh nghiệm đức tin của mình, kể bằng lời và bằng chính cuộc sống tốt
lành của các con. Hơn ai hết, chính các con phải là tông đồ cho người trẻ,
những người cùng trang lứa, sống trong cùng một thời đại và môi trường với các
con. Được như thế, các con sẽ trở thành những sứ giả loan báo Tin mừng của Chúa
Kitô Phục Sinh cho mọi người, đồng thời góp phần dựng xây quê hương và dân tộc
Việt Nam thịnh vượng, công bằng và hạnh phúc”.[23]
Sống mến Chúa
không thể tách rời khỏi việc yêu người. Phát triển cộng đồng chính là cách thức
để cụ thể hoá các giáo huấn Tin mừng; theo đó, nhờ sự phát triển một cách đúng
đắn và bền vững của cộng đồng, mỗi cá nhân cũng được hưởng lợi và phát triển
dựa trên công thiện, công ích.
[1] Xc. Công đồng Vaticanô II, Hiến
chế Gaudium et Spes, số 44.
[2] Sđd, số 43.
[3] Xc. Th.S. Phí Thị Hồng Minh, Bài giảng Phát Triển Cộng Đồng, Trường Đại Học Nông Lâm Thái
Nguyên, 2005, trang 3-6, https://123doc.net//document/696745-bai-giang-phat-trien-cong-dong.htm
và Tiểu luận Phát Triển Cộng Đồng, http://luanvan.net.vn/luan-van/tieu-luan-phat-trien-cong-dong-6697/
cập nhật ngày 19.07.2020.
[4] ĐGH Phanxicô, Tông huấn Christus vivit, số 134.
[5] ĐGH Biển Đức XVI, Sứ điệp ngày Quốc tế Giới trẻ XXVI tại Marid,
do Trần Đức Anh, OP dịch, cập nhật tại http://www.vatican.va/content/
benedict-xvi/vi/messages/youth/documents/hf_benxvi_mes20100806_
youth.html.
[6] ĐGH Phanxicô, Sứ điệp Ngày Đại hội Giới trẻ Thế giới 2018,
do Joseph C. Pham chuyển ngữ từ ZENIT, cập
nhật tại https://www.masimpress.com/
su-diep/dgh-phanxico-su-diep-ngay-dai-hoi-gioi-tre-the-gioi-2018.
[7] ĐGH Phanxicô, Tông huấn Christus vivit, số 135.
[8] Sđd, số 22.
[9] Xc. Sđd, số 64.
[10] Sđd, số 50.
[11] Xc. Sđd, số 168.
[12] Tony
Trần, Nhìn Về Giới Trẻ Tây Nguyên Trong
Thời Kỳ Đổi Mới, trích lại từ tác giả Hoàng Anh, O.P “Thử tìm một hướng Giáo dục Kitô giáo cho người trẻ hôm nay”, tại
https://catechesis.net/thu-tim-mot-huong-giao-duc-kito-giao-cho-nguoi-tre-hom-nay/.
[13] ĐGH Gioan Phaolo II, Tông huấn
Ecclesia in Asia, số 47.
[14] ĐGH Phanxicô, Tông huấn Evangelii Gaudium, số 2. Cập nhật tại
http://www.simonhoadalat.com/HOCHOI/Giaohoi/TongHuan/Evangelii-Gaudium/05UBLBTMdich.htm.
[15] UNESCO: Four Pillars of Learning
– Bốn Cột Trụ Giáo Dục, cập nhật tại
https://cvdvn.net/2015/06/08/unesco-four-pillars-of-learning-bon-cot-tru-giao-duc/.
[16] Đào Thị Đượm, Vài nét về hiện trạng, nguồn lực của Công giáo trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, từ thiện xã hội, cập nhật tại http://btgcp.
gov.vn/Plus.aspx/vi/News/38/0/262/0/15943/[Download].
[17] Xc. Caritas Tổng Giáo Phận Sài Gòn: Khám chữa
bệnh tại trường tình thương Tân Sơn Nhì, https://caritassaigon.vn/caritas-tong-giao-phan-sai-gon-kham-chua-benh-tai-truong-tinh-thuong-tan-son-nhi/
cập nhật ngày 20.07.2020.
[18] Thanh Huyền, Người trẻ và những dự án chăm sóc sức khoẻ cộng
đồng, cập nhật tại
http://www.songtre.com.vn/news/xa-hoi/nguoi-tre-va-nhung-du-an-cham-soc-suc-khoe-cong-dong-39-7026.html.
[19] Xc. Đào Thị Đượm, Vài nét về hiện trạng, nguồn lực của Công
giáo trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, từ
thiện xã hội, cập nhật tại http://btgcp.
gov.vn/Plus.aspx/vi/News/38/0/262/0/15943/[Download].
[20] Xc. Đào Thị Đượm, Vài nét về hiện trạng, nguồn lực của Công
giáo trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, từ thiện xã hội, cập nhật tại http://btgcp.
gov.vn/Plus.aspx/vi/News/38/0/262/0/15943/[Download].
[21] Lm Marcello Đoàn Minh, Chiều hướng chung trong công tác bác ái xã hội hiện nay, http://caritasdanang.org/chieu-huong-chung-trong-cong-
tac-bac-ai-xa-hoi-hien-nay-i22, cập nhật ngày 20.07.2020.
[22] Công đồng Vaticanô II, Sắc lệnh
Apostolicam Actuositatem (Tông đồ
Giáo dân), số 12.
Đăng nhận xét