(Tự do
tôn giáo và sứ mệnh của Công Giáo
trong
trật tự mới của thế giới)
Ngày 24 tháng 8 năm 2010 vừa qua,
Đức TGM. Charles Chaput của Denver, Colorado, Hoa Kỳ
đã đọc một bài diễn văn rất hay tại Slovakia,
nhân dịp tham dự hội nghị chuyên đề lần thứ 15
của Hội Giáo Luật nước này.
Ngài kêu gọi người Công Giáo Hoa Kỳ và Âu Châu
chống lại sự bất khoan dung của thế giới đối với Kitô Giáo.
Tựa đề bài diễn văn của ngài là:
“Sống trong sự thật: Tự do tôn giáo và sứ mệnh
của Công Giáo trong Trật Tự Mới của thế giới”.
Đức TGM. Charles Chaput của Denver, Colorado, Hoa Kỳ
đã đọc một bài diễn văn rất hay tại Slovakia,
nhân dịp tham dự hội nghị chuyên đề lần thứ 15
của Hội Giáo Luật nước này.
Ngài kêu gọi người Công Giáo Hoa Kỳ và Âu Châu
chống lại sự bất khoan dung của thế giới đối với Kitô Giáo.
Tựa đề bài diễn văn của ngài là:
“Sống trong sự thật: Tự do tôn giáo và sứ mệnh
của Công Giáo trong Trật Tự Mới của thế giới”.
Chúng tôi muốn cùng bạn đọc “gẫm” một chút
về nội dung bài nói chuyện này trong một bối cảnh
“đạo giữa đời” làm sao để như “men trong bột,”
như “muối cho đất,”
và nhất là như “ánh sáng muôn dân” (lumen gentium).
Một đàng để ít nhất biết rằng trên hành tinh này,
vẫn còn đó những tín hữu đang sống cái kinh nghiệm
“bị vùi dập” mà vẫn kiên cường,
đàng khác cũng để ý thức hơn mà chọn cho mình
một lối sống phù hợp với đòi hỏi của Tin Mừng
và thể hiện lối sống ấy ngay cả trong hoàn cảnh
“xiềng xích và gian truân đang đợi chờ tôi ở phía trước.”[1]
về nội dung bài nói chuyện này trong một bối cảnh
“đạo giữa đời” làm sao để như “men trong bột,”
như “muối cho đất,”
và nhất là như “ánh sáng muôn dân” (lumen gentium).
Một đàng để ít nhất biết rằng trên hành tinh này,
vẫn còn đó những tín hữu đang sống cái kinh nghiệm
“bị vùi dập” mà vẫn kiên cường,
đàng khác cũng để ý thức hơn mà chọn cho mình
một lối sống phù hợp với đòi hỏi của Tin Mừng
và thể hiện lối sống ấy ngay cả trong hoàn cảnh
“xiềng xích và gian truân đang đợi chờ tôi ở phía trước.”[1]
TGM. Charles Chaput,
lời bình Bùi Tử Tư
lời bình Bùi Tử Tư
Lời dẫn:
Dẫu biết rằng, nhận ra
chân lý đã là khó, và càng khó hơn khi muốn làm chứng cho sự thật mà hệ quả khó
có thể tránh khỏi là cảnh “đầu rơi máu chảy”. Nhưng lịch sử đã chứng minh máu
tử đạo, máu của chứng nhân đã mang lại gì, và cũng thế, những kẻ nhát gan đã để
lại những hệ quả nào. Vấn đề còn lại như một chất vấn đầy thách đố: chọn lựa
hoặc sống trong sự thật với cái giá phải trả “đắt đỏ” hoặc chấp nhận cái giá khác của nhát gan, của hợp
tác và tự đánh lừa mình khi giáp mặt với tội ác? Làm sao hiểu được “cái giá đắt
đỏ” của người làm chứng cho sự thật đã hoặc đang phải gánh chịu. Thái độ thờ ơ
ấy (Hoa Kỳ và Tây Âu…và có thể chúng ta nữa) là chuyện có thật. Kết cục lan
tràn khá mãnh liệt đó là một thế giới gọi là văn minh ấy bị thế tục hoá, bị mất
gốc do bởi một lối sống không còn chỗ cho Thiên Chúa.
Tertullian từng nói một
câu danh tiếng rằng máu các tử đạo là hạt giống của Giáo Hội. Lịch sử đã
chứng minh điều đó đúng. Và Slovakia
Tôi muốn bắt đầu (bài
diễn văn) bằng một gợi ý như sau: nhiều người Công Giáo ở Hoa Kỳ và Tây Âu ngày
nay không hề hiểu các cái giá đắt đỏ đó. Mà xem ra, họ cũng chả thèm lưu tâm gì
tới việc ấy. Kết quả là nhiều người tỏ ra dửng dưng với diễn trình đang diễn ra
trong đất nước chúng ta, một diễn trình được các nhà khoa học xã hội gọi là thế
tục hóa, nhưng thực tế là diễn trình bác bỏ các gốc gác Kitô Giáo và linh
hồn nền văn minh của ta.
1. Kinh nghiệm Hoa Kỳ
Có chăng cũng là kinh
nghiệm của những ai đang ở bên lề của thực tế cuộc sống? Không thể chối cãi, về
mặt nào đó, Hoa Kỳ đã thể hiện một lập trường tôn trọng lẫn nhau: đạo đời rành
mạch, không lề trái mà cũng không lề phải. Giáo Hội và nhà nước tách biệt
nhau và tự lập với nhau. Điều đáng nói ở đây: Hoa Kỳ muốn bảo đảm để công
dân được tự do sống niềm tin của họ một cách công khai và sống động, và
áp dụng các xác tín tôn giáo của mình vào việc xây dựng một xã hội công bình.
Có chăng, lịch sử một hợp chủng (như Hoa Kỳ) với lịch sử dựng nước giữ nước đã
xác tín: “Nền độc tài không cần đức tin, nhưng tự do thì không thể không cần
đức tin…”?
Người Công Giáo Hoa Kỳ
chưa có kinh nghiệm gì về sự đàn áp có hệ thống mà các Giáo Hội của qúy vị vốn
chịu đựng. Đã đành các thiên kiến bài Công Giáo luôn luôn có chỗ đứng trong
sinh hoạt Hoa Kỳ. Sự kỳ thị này trước nhất đến từ nền văn hóa Thệ Phản vốn
thống trị đất nước tôi và nay đến từ các giai cấp lãnh đạo “hậu Kitô Giáo” của
đất nước ấy. Nhưng điều này khác hẳn với việc bách hại có hệ thống. Nói chung,
người Công Giáo khá phát đạt tại Hoa Kỳ. Lý do khá đơn giản. Hoa Kỳ luôn luôn
có một nền tảng luân lý có tính Kitô Giáo nói chung và rất thân thiện với tôn
giáo, và các định chế công cộng của chúng tôi vốn được thiết lập trên căn bản
phi phe phái, không bài tôn giáo.
Tại tâm điểm của kinh
nghiệm Hoa Kỳ, người ta thấy một chủ nghĩa hiện thực Thánh Kinh (biblical
realism) hầu như có tính bản năng. Ít nhất cho tới nay, do di sản Thệ Phản,
người Hoa Kỳ luôn hiểu rất sâu sắc hai điều sau đây: Thứ nhất, tội là điều
có thật, con người có thể bị quyền lực và sự giầu có hủ hóa. Thứ hai, “kinh
thành Thiên Chúa” là một điều rất khác với “kinh thành con người”. Và chúng
ta rất thận trọng không để mình lẫn lộn hai kinh thành ấy.
Alexis de Tocqueville,
trong cuốn Nền Dân Chủ tại Hoa Kỳ, đã viết: “Nền độc tài không cần đức tin,
nhưng tự do thì không thể không cần đức tin…” Bởi thế “Người ta phải làm gì
đối với một dân tộc tự cho là chủ nhân của chính mình nếu dân tộc ấy không vâng
phục Thiên Chúa?”
Các
nhà sáng lập ra Hoa Kỳ là một nhóm đa dạng gồm nhiều Kitô hữu ngoan đạo và
nhiều người duy thần thuộc Phong Trào Ánh Sáng. Nhưng hầu như người nào cũng có
thiện cảm với niềm tin tôn giáo. Họ tin rằng một dân tộc tự do không thể nào
bất cần niềm tin tôn giáo cũng như các đức hạnh được niềm tin tôn giáo này phát
huy. Bởi thế, họ tìm cách giữ cho Giáo Hội và nhà nước tách biệt nhau và tự
lập với nhau. Nhưng động lực của họ rất khác với nghị trình cách mạng ở Âu
Châu. Họ (Hoa Kỳ) không lẫn lộn nhà nước với xã hội dân sự. Họ không hề muốn có
một sinh hoạt công cộng hoàn toàn thế tục hóa. Họ không hề có ý định khóa chặt
tôn giáo ở bên ngoài công việc chung. Trái lại, họ muốn bảo đảm để công dân
được tự do sống niềm tin của họ một cách công khai và sống động, và áp
dụng các xác tín tôn giáo của mình vào việc xây dựng một xã hội công bình.
Hiển nhiên, ta cần nhớ
rằng hiện vẫn còn nhiều dị biệt lớn lao giữa kinh nghiệm Hoa Kỳ và kinh nghiệm
Âu Châu. Âu Châu từng kinh qua nhiều cuộc chiến tranh tồi tệ trên mảnh đất của
mình cũng như nhiều chế độ bạo tàn trong lịch sử nhân loại. Trong suốt 150 năm
qua, Hoa Kỳ chưa phải kinh qua một cuộc chiến tranh nào trên chính lãnh thổ của
mình. Người Hoa Kỳ chưa có kinh nghiệm nào về những thành phố hoang tàn vì bom
đạn hay xụp đổ về xã hội. Họ cũng ít có kinh nghiệm về nghèo khổ, chính trị ý
thức hệ hay đói khát. Thành thử quá khứ đã khiến nhiều người Âu Châu lạc lõng
bi quan, rất khác với tác phong lạc quan vốn là đặc điểm của xã hội Hoa Kỳ.
2. Đạo / Đời
Từ quan điểm “tôn trọng
lẫn nhau” rạch ròi ấy, nhà nước là nhà nước, nhà thờ là nhà thờ, không có
chuyện “lấn sân” hoặc “chồng chéo” giữa đạo và đời đã dẫn đến một hệ quả khó có
thể tránh: chủ nghĩa duy thế tục. Vấn đề nảy sinh: Tốt đời đẹp đạo, cái nào là
tiền đề, nếu có? Sống Phúc Âm giữa lòng dân tộc, thế nào là “giữa”? Dù gì,
chung chung, ngày nay, người ta minh nhiên hoặc mặc nhiên nếu không chính thức
hoặc công khai loại trừ tôn giáo thì chí ít cũng coi tôn giáo là chuyện cá
nhân, không liên quan gì đến xã hội. Vấn đề này nhỏ hay lớn? Có chăng chỉ xảy
ra tại Hoa Kỳ và Châu Âu?
Nhưng những dị biệt ấy
vẫn không thay đổi được sự kiện này là các ngả đường tiến về tương lai của
chúng ta hiện đang giao thoa với nhau. Ngày nay, trong thời đại liên đới hoàn
cầu, các thách đố đang đặt ra cho người Công Giáo Hoa Kỳ cũng tương tự như các
thách đố đặt ra cho người Công Giáo Âu Châu: chúng ta đang phải đối diện với
một cái nhìn chính trị có tính thế tục một cách hung hãn và một mô thức kinh tế
hoàn toàn có tính tiêu thụ mà trên thực tế, nếu không phải minh nhiên, thì cũng
mặc nhiên phát sinh ra một thứ chủ nghĩa vô thần được nhà nước khích lệ.
Nói cách khác, cái thế
giới quan rút ra từ Phong Trào Ánh Sáng, một phong trào từng đẻ ra nhiều ý thức
hệ giết người trong thế kỷ 20, cái thế giới quan ấy ngày nay vẫn còn rất sống
động. Ngôn ngữ của nó ngày nay nghe nhẹ nhàng hơn, các ý định của nó nghe nhân
đạo hơn, và bộ mặt của nó xem ra thân thiện hơn. Nhưng nguyên động lực nằm dưới
nó thì vẫn y nguyên, không thay đổi. Đó chính là hoài bão xây dựng một xã
hội không có Thiên Chúa, một thế giới trong đó con người hoàn toàn sống tự lập,
tự lấy mình làm đủ, tự thỏa mãn các nhu cầu và hoài mong của mình bằng chính
tài năng riêng của mình.
Thế giới quan ấy đòi
một thế giới “hậu Kitô Giáo” thành thực, một thế giới do lý tính, do kỹ thuật,
do tài tổ chức xã hội thống trị. Tôn giáo tuy có chỗ đứng trong thế giới ấy,
nhưng chỉ được coi như một phụ tùng tùy thuộc lối sống cá nhân. Người ta được
tự do thờ phượng và tin bất cứ điều gì họ muốn, miễn là phải giữ niềm tin của
mình cho riêng mình và không được tự tiện nhồi nhét các xác tín tôn giáo của
mình vào công việc của chính phủ, vào kinh tế hay văn hóa. Thoạt mới nghe, điều
ấy xem ra khá hợp lý đối với việc tổ chức xã hội hiện đại, một xã hội vốn gồm
nhiều truyền thống sắc tộc, tôn giáo và văn hóa khác nhau, nhiều triết lý sống
và cách tiếp cận cuộc sống khác nhau.
3. Tự do tín ngưỡng?
Một khi cái gọi là nhà
nước pháp quyền, thì người dân đương nhiên phải tuân thủ luật pháp của nhà
nước. Điều này đang là một thách đố cho chính khái niệm “tự do.” Có chăng tự do
là “làm được” nhưng không “được làm.” Có gì khác giữa niềm tin và thể hiện niềm
tin? Hình như có chuyện “đánh tráo khái niệm” (Nói vậy mà không hẳn thế). Bài
toán càng trở nên phức tạp, khó giải khi xảy ra chuyện xung đột giữa hai loại
luật (tạm gọi thế): luật đạo luật đời. Khi ấy, luật nào (đời hay đạo) ở vị thế
ưu tiên? Chẳng hạn, khái niệm “sở hữu toàn dân” và “sở hữu cá nhân” làm sao rõ
chắc khi mà toàn dân gồm những cá nhân. Cá nhân có mất hút hoặc bị nhận chìm
trong cái gọi là toàn dân? Cứ cho là một xã hội được xây nền trên một “cơ chế”
được luật pháp bảo vệ, mà luật pháp ấy trên căn bản chỉ bảo vệ cơ chế mà không
xét đến cơ chế ấy có bảo vệ nhân phẩm nhân quyền thì chuyện gì sẽ xảy ra? Một
xã hội (bằng tên gọi nào đó) mà trong đó mỗi cá nhân hơn kém chỉ là một bộ phận
trong và cho một guồng máy thì chuyện gì sẽ xảy ra khi có sự cố một bộ phận
hỏng hóc hoặc gây nên hỏng hóc? Chúng ta nghĩ gì với phát biểu: “Chủ nghĩa
duy nhân cực đoan chỉ là chủ nghĩa duy nhân phi nhân”?
Chi tiết thứ nhất, “tự do thờ phượng”
không hề đồng nghĩa với “tự do tôn giáo”. Tự do tôn giáo bao hàm quyền rao
giảng, quyền giảng dạy, tụ tập, tổ chức, can dự vào xã hội và các vấn đề của nó
một cách công khai, cả với tư cách cá nhân lẫn tư cách hợp đoàn như những cộng
đồng đức tin. Đó là cái hiểu cổ điển về việc người công dân được quyền “tự do
thực hành” đức tin của mình như đã được qui định trong Tu Chính Án Thứ Nhất của
Hiến Pháp Hoa Kỳ. Nó cũng đã được hàm nghĩa cách rõ ràng trong Điều 18 Bản
Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền. Ngược lại, tự do thờ phượng là một ý niệm nhỏ
hơn và bị giới hạn hơn.
Chi tiết thứ hai: mỹ từ khoan dung sáng
suốt và có tính thế tục tương hợp ra sao với kinh nghiệm thực tế của người Công
Giáo Âu Châu và người Công Giáo Hoa Kỳ trong những năm gần đây? Tại Hoa Kỳ, một
đất nước vẫn còn đến 80% là người Kitô hữu thực hành niềm tin tôn giáo của mình
ở một mức độ nào đó, các cơ quan chính quyền đang càng ngày càng tìm cách bắt
các thừa tác vụ của Giáo Hội phải hành xử ra sao và buộc họ phải thực hành
những điều sẽ hủy diệt căn tính Công Giáo của họ. Nhiều cố gắng đã được đưa ra
để làm nản hay kết tội một số phát biểu đức tin Công Giáo, liệt chúng vào tội
“kỳ thị”. Các tòa án cũng như các ngành lập pháp của chúng tôi hiện đang thường
xuyên đưa ra các hành động nhằm phá hoại hôn nhân và cuộc sống gia đình và tìm
cách gột rửa mọi biểu tượng Kitô Giáo và dấu tích ản hưởng của nó ra khỏi cuộc
sống công cộng.
Tại Âu Châu, chúng ta
cũng đang chứng kiến cùng một chiều hướng ấy, mặc dù chiều hướng này được đánh
dấu bằng một sự khinh miệt Kitô giáo công khai hơn. Các nhà lãnh đạo Giáo Hội
đang bị sỉ vả trên truyền thông và ngay tại các tòa án chỉ vì đã dám phát biểu
giáo huấn Công Giáo. Như qúy vị còn nhớ, cách nay mấy năm, một trong các chính
khách Công Giáo hàng đầu của thế hệ chúng ta, Ông Rocco Buttiglione, đã bị từ
khước một chức vụ lãnh đạo trong Liên Hiệp Âu Châu chỉ vì các niềm tin Công
Giáo của ông.
Đầu mùa hè này, chúng
ta được chứng kiến một thứ côn đồ đầy tính trả đũa chưa bao giờ thấy trên lục
địa này kể từ ngày có những phương pháp cảnh sát trị như Xô Viết và Quốc Xã: tòa
Tổng Giám Mục Brussels đã bị nhiều viên chức tới lục lọi; các giám mục bị giam
giữ và tra hỏi hàng 9 giờ đồng hồ bất chấp các thủ tục cần có; các máy vi tính,
điện thoại di động và cả hồ sơ riêng của các ngài đều bị tịch thu. Ngay đến các
ngôi mộ người chết của Giáo Hội cũng bị cuộc ruồng bố trên xâm phạm. Đối với
phần đông người Hoa Kỳ, loại nhục mạ công khai, có tính toán này đối với các
nhà lãnh đạo tôn giáo quả là một xúc phạm và lạm quyền của các nhà chức trách
nhà nước. Và điều ấy không hẳn vì đức hạnh hay tội lỗi của các nhà lãnh đạo tôn
giáo liên hệ, vì tất cả chúng ta đều có bổn phận phải vâng phục các luật lệ
chính đáng. Đúng hơn, nó là một xúc phạm, vì các nhà chức trách dân sự, khi
hành xử thô bạo như thế, đã cho thấy họ coi thường các niềm tin và những tín
hữu được các ngài đại biểu.
Quan điểm của tôi là:
các hành động trên đây nhất định không phải là các hành động của một chính
phủ chịu coi Giáo Hội Công Giáo như một người hùn hạp có giá trị trong các kế
hoạch của họ dành cho thế kỷ 21. Trái hẳn lại thì có. Các biến cố này cho
thấy sự kỳ thị có hệ thống đang nhen nhúm chống lại Giáo Hội là điều không thể
tránh khỏi.
Những người duy thế tục
hiện đang học hỏi từ quá khứ. Họ khôn khéo hơn trong việc kỳ thị của
mình; lịch thiệp hơn trong các giao tế của họ; thông minh hơn
trong việc loại trừ Giáo Hội và các tín hữu cá nhân khỏi gây ảnh hưởng tới cuộc
sống luân lý của xã hội. Trong vài thập niên tới, Kitô giáo sẽ trở thành một
tín ngưỡng càng ngày càng nói ít hơn và ít tự do hơn nơi công cộng. Một xã
hội trong đó đức tin bị ngăn cản không được mạnh mẽ lên tiếng công khai là một
xã hội muốn biến nhà nước thành thần tượng. Và khi nhà nước biến thành thần
tượng, thì con người nhất định trở thành hiến tế.
Đức Hồng Y Henri de
Lubac có lần viết rằng:
Nói rằng con người
không thể tổ chức được thế giới nếu không có Thiên Chúa thì không đúng. Điều
đúng là nếu không có Thiên Chúa, con người, xét cho cùng, chỉ có thể tổ chức
được thế giới ấy để chống lại chính con người. Chủ nghĩa duy nhân cực đoan
chỉ là chủ nghĩa duy nhân phi nhân.
Phương Tây đang tiệm
tiến di chuyển về phía “chủ nghĩa duy nhân phi nhân” ấy. Và nếu Giáo Hội phải
lên tiếng một cách trung thành, thì ta cần phải rút ra các bài học mà giáo hội
của qúy vị từng học được lúc sống dưới chủ nghĩa toàn trị.
4. Sống trong sự thật
Hẳn chúng ta đã nghe
biết: “chân lý sẽ giải phóng.” Vấn đề là chân lý ấy ở đâu? Nơi phàm nhân hay
nơi Thiên Chúa? Là môn đệ của Đức Kitô, chúng ta không khó để có câu trả lời.
Nếu xác tín “Thiên Chúa đang sống và tình yêu của Người là động lực của lịch
sử nhân loại và là động cơ của mọi cuộc sống nhân bản chân chính”,
liệu môn đệ của Đức Kitô có dám thể hiện bằng cuộc sống, dù có thể nguy hại đến
bản thân cách nào đó, dù Giáo Hội bị thiệt thòi phần nào đó chăng? Ay là chưa
kể đến chuyện, “Sống trong sự thật cũng có nghĩa là nói sự thật và gọi tên sự
vật theo đúng tên của chúng. Và điều này có nghĩa là ta phải lột mặt nạ dối trá
mà một số người đang mưu toan buộc người khác phải sống.” Biết “Chân Lý” là gì,
ở đâu? và cũng biết “Chân Lý” bị chà đạp hoặc vùi dập thế nào…sứ mệnh của chúng
ta phải thế nào một khi biết như thế? Khó đấy!
Một đạo Công Giáo của
phản kháng hẳn phải đặt căn bản trên lòng tin tưởng vào Lời Chúa Kitô rằng: “chân
lý sẽ giải phóng các con”. Lòng tin tưởng này giúp qúy vị nhiều cái nhìn
thông sáng về bản chất các chế độ toàn trị. Nó hẳn giúp qúy vị đưa ra nhiều
cách mới mẻ để trở thành môn đệ. Khi đọc lại lời lẽ của nhà lãnh đạo Cộng Hòa
Tiệp, Václav Havel, để chuẩn bị cho bài nói chuyện này, tôi có ấn tượng rất mạnh
về chủ nghĩa nhân bản Kitô giáo hết sức sâu
sắc trong ý niệm “sống trong sự thật” của ông. Người Công Giáo ngày nay cần
phải nhìn việc làm môn đệ cũng như sứ mệnh của mình như thế,
nghĩa là “sống trong sự thật”.
Sống trong sự thật
nghĩa là sống theo Chúa Giêsu Kitô và Lời Chúa trong Sách Thánh. Là công bố
sự thật của Phúc Âm Kitô Giáo, không phải chỉ bằng lời nói mà còn bằng gương
sáng của ta. Là sống mọi ngày, mọi giây phút đời ta bằng xác tín không lay
chuyển rằng Thiên Chúa đang sống và tình yêu của Người là động lực của lịch
sử nhân loại và là động cơ của mọi cuộc sống nhân bản chân chính. Là
tin tưởng rằng các chân lý trong Kinh Tin Kính đáng để ta chịu đau khổ và
hiến mạng sống mình cho.
Sống trong sự thật cũng
có nghĩa là nói sự thật và gọi tên sự vật theo đúng tên của chúng. Và điều này
có nghĩa là ta phải lột mặt nạ dối trá mà một số người đang mưu toan buộc người
khác phải sống.
5.
Nhận ra bộ mặt dối trá
Dưới một góc độ nào đó,
xem ra tôn giáo không “xây dựng”, nói chi đến “phát triển” nhân loại. Khoa học
kỹ thuật có một vị trí khá thuyết phục trong não trạng con người hôm nay và có
những thành tựu nhất định. Hạ tầng “kinh tế” và thượng tầng “lịch sử” phần nào
đã có đủ lý do để khai tử tôn giáo, cả trên lý thuyết lẫn thực tế. Nếu như đi
đạo không “giàu” được và theo đạo không “tiến” được thì sự xuất hiện một trào
lưu “khác”, một trật tự “khác” (không dám nói “mới”) là điều không khó hiểu.
Một cuộc đua tranh hoặc giao tranh “thắng-thua” theo kiểu “thanh gươm và công
lý” hình như đang diễn ra từng giây từng phút và trên nhiều mặt trận (tuyên
truyền, quảng cáo, diễn đàn, bạo lực…) để xem “lý trí trị liệu”, “ý chí trị
liệu” thành bại ra sao? Liệu có nên triệt phá (có tổ chức) những “giáo lý” cản
trở bước tới và bước tiến của cả một trào lưu đang lớn mạnh đầy hiệu năng và
rất thực tiễn? Một trào lưu “duy đời” (chỉ cần hàng ngang, không cần tôn giáo)
thực chất là gì? Câu hỏi đặt ra: liệu Kitô giáo là quá khứ không còn giá trị
với trào lưu hiện nay nữa chăng? Có chăng không một cá nhân hay một nhóm nào có
độc quyền về chân lý ? Có nên chần chừ “hồi sau sẽ rõ” hay bánh xe lịch sử đã
xoay theo hướng khác rồi? Phát biểu này đáng lưu tâm: “không có niềm tin vào
các nguyên tắc luân lý và chân lý siêu việt cố định, các định chế và ngôn ngữ
chính trị của ta sẽ trở thành dụng cụ phục vụ cho chủ nghĩa tân man rợ.” “Live and let live”: “Kìa hắn kêu cứu ông
Êlia…để xem ông Êlia có đến đem hắn xuống không?” (x. Mc 15: 34-36). Một kết
cục “buồn”. Ngày nay, những danh xưng “văn hoá”, “văn minh” nghe sao mà hấp
dẫn. Còn gì lý tưởng cho bằng một xã hội sống “có văn hoá” và sống rất văn
minh! Câu hỏi đặt ra, bên trong và nền tảng của văn hoá ấy, văn minh ấy bắt
nguồn từ đâu? Và phát triển thế nào? Có hay chăng chuyện “nhân danh xã hội loài
người, nhân danh sự phát triển nhân loại: nó phải chết!”
Hai trong số các dối
trá lớn nhất trên thế giới hiện nay là: thứ nhất, người ta cho rằng Kitô
giáo có tầm quan trọng tương đối yếu trong việc phát triển Phương Tây; dối trá thứ
hai cho rằng các giá trị và định chế của Phương Tây có thể duy trì được mà
không cần phải đặt cơ sở trên các nguyên tắc luân lý của Kitô giáo.
Trước khi đề cập tới
hai cái dối trá ấy, ta nên ngừng lại đôi phút để suy nghĩ về ý nghĩa của lịch
sử.
Lịch sử không đơn giản
chỉ là học biết các sự kiện. Lịch sử là một hình thức của ký ức,
và ký ức là đá xây nền của việc tự nhận ra mình. Sự kiện sẽ vô ích nếu không có
bối cảnh ý nghĩa. Nét thiên tài và ý nghĩa độc đáo của văn minh Phương Tây
không thể nào hiểu được nếu không có bối cảnh 20 thế kỷ Kitô giáo để chúng khai
triển. Dân tộc nào không biết lịch sử của mình, thì cũng không biết chính mình.
Đó là một dân tộc chắc chắn sẽ lặp lại các lỗi lầm quá khứ vì họ đâu có thấy
được điều mà hiện tại, luôn là hoa trái của quá khứ, đòi hỏi nơi họ.
Những người quên khuấy
mình là ai rất dễ bị người khác thao túng. Điều này đã được Orwell kịch tính
hóa một cách nổi tiếng qua hình ảnh “lỗ hổng ký ức” trong tiểu thuyết 1984 của
ông. Ngày nay, lịch sử Giáo Hội và di sản của Kitô Giáo Phương Tây đang bị đẩy
vào cái lỗ hổng ký ức kia. Đó là cái dối trá đầu tiên ta cần đối diện.
a. Việc giảm thiểu tầm
quan trọng của dĩ vãng Kitô giáo Phương Tây đôi khi được thực hiện với ý thật
tốt, mệnh danh là để cổ vũ việc sống chung hòa bình trong một xã hội đa nguyên.
Nhưng một cách thường hơn, nó được thực hiện để đẩy người Kitô hữu ra bên lề
và để trung lập hóa chứng tá công khai của Giáo Hội.
Giáo Hội cần phải nêu
đích danh và chống lại sự dối trá ấy. Là một người Âu Châu hay là một người Hoa Kỳ là thừa tự sự tổng
hợp sâu sắc của Kitô giáo giữa triết lý và nghệ thuật Hy Lạp với luật lệ Rôma
và chân lý Thánh Kinh. Sự tổng hợp này phát sinh ra chủ nghĩa nhân bản Kitô
giáo, một chủ nghĩa vốn nằm dưới nền văn minh Phương Tây.
Về
điểm này, ta nên nhớ tới nhà học giả và là mục tử trong giáo hội Luthêrô Đức là
Dietrich Bonhoeffer. Ông viết ra những lời sau đây mấy tháng trước khi bị
Getapo bắt giữ vào năm 1943: “Sự thống nhất của Phương Tây không phải là một
ý niệm mà là một thực tại lịch sử, mà nền tảng duy nhất của nó là chính Chúa
Kitô”.
Các xã hội của chúng ta
ở Phương Tây đều là Kitô giáo từ lúc khai sinh, và việc sống còn của chúng lệ
thuộc vào sự lâu bền của các giá trị Kitô giáo. Các nguyên tắc và định chế
chính trị cốt lõi của ta phần lớn đều dựa vào nền luân lý của Phúc Âm và quan
điểm của Kitô giáo về con người và việc cai trị. Ở đây, ta không chỉ nói tới
nền thần học hay các ý niệm tôn giáo của Kitô giáo. Mà là nói tới những bến
đậu, những neo mốc của các xã hội chúng ta, tức hệ thống cai trị
bằng đại diện và việc phân quyền; tự do tôn giáo và lương tâm; và quan trọng
hơn cả là phẩm giá nhân vị.
Chân lý về sự thống
nhất của Phương Tây mang lại một hệ quả, như chính Bonhoeffer đã nhận xét: lấy
Chúa Kitô đi là bạn hủy diệt nền tảng đáng tin cậy duy nhất làm nên các giá
trị, các định chế và lối sống của ta.
Điều ấy có nghĩa: ta
không thể nào vứt bỏ lịch sử của ta chỉ vì mối quan tâm hời hợt sợ làm các lân
bang không Kitô giáo của ta bất bình. Bất chấp lời tán láo dài dòng của phe
“tân vô thần”, hiện không có nguy cơ nào là Kitô giáo sẽ được áp đặt lên bất cứ
ai tại Phương Tây. Các “quốc gia quốc giáo” (confessional states) duy nhất trên
thế giới ngày nay chỉ là các quốc gia được những nhà độc tài Hồi Giáo quá khích
hay vô thần cai trị, tức các chế độ vốn bác bỏ niềm tin của Phương Tây Kitô
giáo vào quyền cá nhân và việc quân bằng quyền lực.
Luận điểm của tôi là:
bảo vệ các lý tưởng của Phương Tây là cách bảo vệ duy nhất mà chúng ta cũng như
các lân bang hiện có trong tay để khỏi rơi vào các hình thức đàn áp mới, bất
luận dưới tay một Hồi Giáo cực đoan hay những chế độ kỹ thuật trị (technocrats)
duy thế tục.
b. Nhưng việc dửng dưng
đối với quá khứ Kitô giáo của ta sẽ làm gia tăng sự dửng dưng đối với việc bảo
vệ các giá trị và định chế của ta trong hiện tại. Và điều ấy dẫn tôi tới sự dối
trá lớn lao thứ hai mà hiện chúng ta đang phải sống với, sự dối trá cho
rằng không hề có chân lý bất biến.
Chủ nghĩa duy tương đối
hiện đang là tôn giáo dân sự và là triết lý công cộng của Phương Tây. Một lần
nữa, luận điểm do quan điểm này nêu lên xem ra khá thuyết phục. Xét vì tính đa
nguyên của thế giới hiện đại, xem ra quả là hợp lý khi xã hội muốn khẳng định
rằng không một cá nhân hay một nhóm nào có độc quyền về chân lý; rằng
điều người này coi là tốt thì người khác có thể coi là không tốt; và rằng mọi
nền văn hóa và tôn giáo phải được tôn trọng như nhau.
Tuy nhiên, trên thực
tế, ta thấy rằng không có niềm tin vào các nguyên tắc luân lý và chân lý
siêu việt cố định, các định chế và ngôn ngữ chính trị của ta sẽ trở thành dụng
cụ phục vụ cho chủ nghĩa tân man rợ. Nhân danh lòng khoan dung, ta sẽ liều
mình khoan thứ cho những hình thức bất khoan dung tàn bạo nhất; việc tôn trọng
các nền văn hóa khác liều mình sẽ đem lại sự coi thường chính nền văn hóa của
mình; giáo điều “sống và để sống” (live and let live) liều mình sẽ biện
minh cho việc kẻ mạnh sống mà hại cho người yếu. Việc chẩn mạch này giúp
ta hiểu một trong các bất công nền tảng tại Phương Tây hiện nay, đó là tội ác
phá thai.
Tôi hiểu ra điều này:
giấy phép phá thai là vấn đề luật lệ hiện nay tại hầu hết các quốc gia Phương
Tây. Trong một số trường hợp, giấy phép này phản ảnh ý muốn đa số và được các
phương tiện luật lệ và dân chủ áp đặt. Và tôi biết rằng nhiều người, ngay trong
Giáo Hội, thấy lạ khi người Công Giáo chúng ta tại Hoa Kỳ vẫn còn coi sự thánh thiêng
của sự sống chưa sinh là chủ yếu đến thế đối với việc làm chứng nơi công cộng
của ta.
Tôi xin thưa với qúy vị
lý do tại sao tôi coi việc phá thai là vấn đề chủ yếu trong thời đại ta. Thứ
nhất, vì cả phá thai nữa cũng thuộc vấn đề sống trong sự thật. Quyền sống là
nền tảng của mọi nhân quyền khác. Nếu quyền này không bất khả xâm phạm
thì chẳng có quyền nào khác được bảo đảm cả.
Hay nói huỵch toẹt hơn,
giết người là giết người, bất kể nạn nhân nhỏ bé đến đâu. Đây là một sự thật
nữa mà nhiều người trong Giáo Hội chưa thực sự xem xét tới: bảo vệ sự sống
mới sinh và trước khi sinh là yếu tố chính của căn tính Công Giáo ngay từ thời
các Tông Đồ.
Tôi xin nhắc lại một
lần nữa: từ những ngày sơ khai của Giáo Hội, làm người Công Giáo có nghĩa là
phải bác bỏ việc tham dự bằng bất cứ cách nào vào tội ác phá thai: nghĩa là tìm
cách phá thai, thực hiện việc phá thai, hay làm cho tội ác này có thể thực hiện
được bằng cách hành động hay không hành động trong lãnh vực chính trị và tư
pháp. Hơn thế nữa, làm người Công Giáo còn có nghĩa là phải lên tiếng chống lại
bất cứ ai vi phạm sự thánh thiêng và phẩm giá sự sống như chính Chúa Giêsu Kitô
từng mạc khải.
Chứng cớ có thể tìm
thấy trong các văn kiện xưa nhất trong lịch sử Giáo Hội. Thời ta, lúc tính
thánh hiêng của sự sống bị đe dọa không những bởi việc phá thai, việc sát nhi
và an tử (euthanasia), mà còn bởi việc dùng tế bào gốc phôi thai để nghiên cứu
hay bởi cám dỗ ưu sinh (eugenic) để loại bỏ người yếu, người khuyết tật và
người già cả bệnh hoạn, thì khía cạnh căn tính này của Công Giáo càng trở nên
chủ yếu đối với tư cách làm môn đệ của ta.
Luận điểm của tôi về
phá thai là: việc nó được chấp nhận rộng rãi tại Phương Tây cho ta thấy vì
không đặt cơ sở trên Thiên Chúa hay một chân lý cao hơn, nên các định chế dân
chủ của ta dễ dàng trở thành vũ khí chống lại chính phẩm giá nhân bản của ta.
Các giá trị qúy giá nhất của ta không thể chỉ nhờ lý trí, hay chỉ nhờ tư cách
của chúng mà bảo vệ được. Chúng không có sức tự duy trì hay sự biện minh “nội
tại”. Không
hề có một lý do nào tự nó hợp lý hay tiện dụng có thể giải thích được việc tại
sao xã hội phải tôn trọng các quyền của con người. Càng ít có lý do để nhìn
nhận quyền của những người mà đời sống chỉ là gánh nặng cho người khác, như các
trẻ em còn trong bụng mẹ, những người bệnh sắp chết hay những người khuyết tật
về thể lý hay tâm lý.
Nếu nhân quyền không
phát sinh từ Thiên Chúa, thì nhanh chóng chúng sẽ thoái hóa thành những quy ước
tùy tiện của con người. Nhà nước có đó để bảo vệ quyền của con người và phát huy việc triển
nở của họ. Nhà nước không bao giờ có thể là nguồn gốc tạo ra các quyền đó. Khi
nhà nước tự dành lấy quyền lực ấy, thì ngay một nền dân chủ cũng trở thành toàn
trị.
Việc phá thai hợp pháp
hóa là chi nếu không phải chỉ là một hình thức bạo lực thâm cung tự mặc lấy
chiếc áo dân chủ? Ý muốn quyền lực của kẻ mạnh được luật pháp ban cho sức mạnh
để giết người yếu đuối. Đó là chỗ Phương Tây ngày nay đang lao đầu đi tới. Và chúng ta
đã từng ở chỗ đó trước đây.
Người Slovaks và nhiều
người Trung và Đông Âu khác đã sống qua đó. Trên đây, tôi có gợi ý rằng quyền
tự do tôn giáo của Giáo Hội hiện đang bị tấn công một cách chưa từng thấy kể từ
thời Quốc Xã và Cộng Sản. Viết vào thập niên 1960, Richard Weaver, một học giả
và triết gia xã hội học Mỹ, nói rằng: “Tôi tuyệt đối xác tín rằng chủ nghĩa
duy tương đối, sau cùng, tất sẽ dẫn tới một chế độ bạo lực”. Ông ta hoàn
toàn đúng. Có cả một thứ “luận lý nội tại” dẫn đưa chủ nghĩa duy tương đối tới
đàn áp. Điều này giải thích sự nghịch lý tại sao các xã hội Phương Tây một mặt
giảng dạy sự khoan dung và tính đa dạng một mặt lại hung hăng phá hoại và trừng
phạt lối sống Công Giáo. Cái giáo điều khoan dung kia không thể khoan dung được
niềm tin Công Giáo vì niềm tin này cho rằng không thể khoan dung một số ý
tưởng và tác phong vì chúng phi nhân hóa chúng ta. Cái giáo điều cho
rằng mọi sự thật đều tương đối nhưng lại không thể cho phép người khác nghĩ
rằng một số sự thật có thể không tương đối.
Các niềm tin Công Giáo
gây khó chịu sâu xa cho tư duy “chính thống” của Phương Tây hơn cả có liên quan
tới phá thai, tính dục và việc kết hôn giữa một người đàn ông và một người đàn
bà. Điều ấy không hẳn là tình cờ. Vì những niềm tin Kitô giáo ấy nói lên sự
thật về tính dục, về ý nghĩa và số phận con người.
Các sự thật này được
coi là có tính phá hoại trong một thế giới từng làm ta tin rằng Thiên Chúa
không cần thiết và sự sống nhân bản không hề có một bản chất hay mục đích nội
tại. Bởi thế, cần phải trừng trị Giáo Hội, vì mặc dù người của Giáo Hội mắc
nhiều tội lỗi và yếu đuối, Giáo Hội vẫn là nàng dâu của Chúa Giêsu Kitô; vẫn là
nguồn suối cái đẹp, nguồn suối ý nghĩa và hy vọng nhất định không chịu tiêu
tan, và vẫn là “dị giáo” hấp dẫn và nguy hiểm đối với trật tự mới của thế giới.
6. Tóm kết
Có chăng một thách
thức: “ta cần phải làm một điều gì đó về việc này.” Việc này là: “quyền
tự do thi hành sứ mệnh của Giáo Hội đang bị tấn công”? Và nghe sao mà nhức nhối: “Ta phải vâng phục Thiên Chúa
trước hết; bổn phận đối với nhà cầm quyền chính trị luôn luôn phải đến sau. Ta
không thể hợp tác với sự ác mà không từ từ trở thành sự ác. Hơn thế nữa, phản
kháng hay chăng khi mà ta biết rất rõ ràng rằng: “điều quan trọng hơn cả là: ta
không nên tự đánh lừa mình mà nghĩ rằng bằng lòng cùng đi với những người ủng
hộ chủ nghĩa duy thế tục và chủ nghĩa bài Kitô giáo, ta sẽ làm dịu hay thay đổi
được tình hình.”
a. Điểm thứ nhất: ý tưởng nào cũng gây
ra hậu quả. Ý tưởng xấu sinh hậu quả xấu. Ngày nay, ta sống trong một thế giới
đang bị lay động bởi nhiều ý tưởng hết sức phá hoại, mà ý tưởng xấu nhất là con
người có thể sống như thể Thiên Chúa không quan trọng và như thể Con Thiên Chúa
chưa bao giờ xuống thế. Hậu quả do các ý tưởng xấu này gây ra là quyền tự do
thi hành sứ mệnh của Giáo Hội đang bị tấn công. Ta cần hiểu lý do tại sao
lại như thế, và ta cần phải làm một điều gì đó về việc này.
b. Điểm thứ hai đơn giản chỉ có thế
này: ta không thể tiếp tục coi cuộc tranh luận về hiện tượng thế tục hóa, một
hiện tượng thực sự có nghĩa đốt bỏ Kitô giáo khỏi ký ức văn hóa, coi nó chỉ là
vấn nạn của các chuyên viên về Giáo Hội. Việc ra đời của “Tân Âu Châu” và của
“Hoa Kỳ Tiếp Theo” (Next America), hai thực thể bắt nguồn từ một điều khác hẳn
với lịch sử từng do Kitô giáo lên khuôn, sẽ đem lại nhiều hậu quả tai hại cho
tất cả những ai có niềm tin nghiêm chỉnh. Tuy nhiên, ta vẫn không cần và không
nên từ bỏ công trình đối thoại trung thực của ta. Ngược lại, Giáo Hội luôn luôn
cần đi tìm bằng hữu, đi tìm các phạm vi có thể đồng thuận, và những cách đưa ra
được các luận điểm tích cực, hữu lý tại các nơi công cộng. Nhưng ta không
ngu dại gì mà chờ mong được các nhà lãnh đạo chính phủ cũng như văn hóa của ta
biết ơn hay vị nể. Sự thiếu khôn ngoan một cách ngây thơ không phải là một
nhân đức của Phúc Âm.
Thời nào, Giáo Hội cũng
bị cám dỗ muốn thử sống tốt với Xêda. Mà quả Thánh Kinh có dạy ta phải kính
trọng và cầu nguyện cho các nhà lãnh đạo của ta thật sự. Ta phải có một tình
yêu lành mạnh đối với xứ sở được ta gọi là quê hương. Nhưng không bao giờ ta
được trả cho Xêda điều vốn thuộc về Thiên Chúa. Ta phải vâng phuc Thiên Chúa
trước hết; bổn phận đối với nhà cầm quyền chính trị luôn luôn phải đến sau. Ta
không thể hợp tác với sự ác mà không từ từ trở thành sự ác. Đó là một trong
những bài học khó nuốt nhất của thế kỷ 20. Và tôi hy vọng rằng chúng ta đã học
hỏi được từ bài học ấy.
c. Điều ấy dẫn tôi tới điểm
thứ ba và là điểm cuối cùng của buổi nói chuyện hôm nay: chúng ta đang
sống ở một thời kỳ trong đó Giáo Hội được mời gọi trở thành cộng đồng tin biết
phản kháng. Ta phải gọi sự vật bằng đích tên của chúng. Ta phải đánh phá sự
ác khi thấy nó. Và điều quan trọng hơn cả là: ta không nên tự đánh lừa mình
mà nghĩ rằng bằng lòng cùng đi với những người ủng hộ chủ nghĩa duy thế tục và chủ nghĩa bài Kitô giáo, ta sẽ làm dịu
hay thay đổi được tình hình. Chỉ
có sự thật mới giải phóng được con người. Ta phải trở thành các tông đồ của
Chúa Giêsu Kitô và của Sự Thật được Người nhập thể.
Kết luận
Như thế, tư cách môn đệ
cá thể có nghĩa gì đối với chúng ta? Tôi xin đề nghị một số gợi ý để kết luận.
Gợi ý đầu tiên của tôi, một lần nữa, lại phát xuất từ chứng nhân vĩ đại từng
chống lại chủ nghĩa ngoại đạo của Đệ Tam Reich, tức Dietrich Bonhoeffer. Ông
từng nói: “Việc canh tân thế giới Phương Tây hoàn toàn tùy thuộc việc Thiên
Chúa canh tân Giáo Hội, một việc canh tân sẽ dẫn Giáo Hội tới tình hiệp thông
của Chúa Giêsu Kitô phục sinh và đang sống động”.
a. Sống “chứng tá” với
niềm xác tín Chúa đang ở với ta: Thế giới hết sức cần tới việc phải tái ý thức về Giáo Hội trong
các hành động của ta và trong việc làm chứng của ta nơi công cộng cũng như
nơi tư riêng. Thế giới rất cần mỗi người chúng ta phải cảm nghiệm sâu
sắc hơn về Chúa Sống Lại của chúng ta trong tình đồng hành với những người đồng
đạo. Việc canh tân Phương Tây tùy thuộc rất nhiều vào lòng trung thành
của ta với Chúa Giêsu Kitô và Giáo Hội của Người.
Ta
cần phải tin thật những điều ta nói ta tin. Rồi còn cần phải chứng minh điều đó
bằng chứng tá cuộc sống của ta. Ta cần phải xác tín các chân lý của Kinh Tin
Kính đến độ khao khát sống thực các chân lý ấy, yêu kính các chân lý ấy, và bênh
vực các chân lý ấy, đến mức sẵn sàng chịu phiền phức và đau khổ vì chúng.
b. Làm chứng về sự hiện
diện của Thiên Chúa: Ta là đại sứ của Thiên Chúa hằng sống cạnh một thế giới đang toan
tính quên lãng Người. Công việc của ta là làm Người trở thành hiện thực, là trở thành
khuôn mặt của tình yêu nơi Người; là một lần nữa đề nghị với con người thời đại
đi vào cuộc đối thoại cứu rỗi.
c. Chấp nhận “hy sinh”:
Thế kỷ 20 dạy ta bài học này: không hề có thứ
ân phúc rẻ tiền. Đấng Thiên Chúa mà ta tin, Đấng Thiên Chúa vốn yêu thương thế
gian đến sai Con Một của mình xuống để chịu đau khổ và chịu chết vì nó, Đấng
Thiên Chúa ấy đòi ta phải sống cùng một mẫu sống mạnh dạn, đầy hy sinh mà Chúa
Giêsu Kitô đã mạc khải cho ta.
Hình thức của Giáo Hội,
và hình thức sống của mỗi Kitô hữu chính là hình thức của Thánh Giá. Cuộc sống
ta phải trở nên một phụng vụ, một tự hiến mặc lấy tình yêu Thiên Chúa và việc
canh tân toàn thế giới.
Các vị tử đạo người
Slovaks, trong quá khứ, biết rõ điều ấy. Và họ luôn giữ cho chân lý ấy sống
động khi nhân dân của qúi vị quằn quại dưới ách kỳ thị và toàn trị. Giờ đây,
tôi đặc biệt tưởng nhớ các vị giám mục anh hùng của quí vị, tức Chân Phúc Vasil
Hopko và Pavel Gojdic, cùng vị nữ tu anh thư, tức Chân Phúc Zdenka Schelingová.
Ta cần ghi tạc trong
lòng những lời tốt đẹp sau đây của Chân phúc Zdenka: “Cuộc sống hằng ngày
bao giờ cũng bắt đầu bằng lễ hy sinh của tôi, bằng Thánh Lễ của tôi. Từ bàn thờ
của Chúa tôi đi thẳng tới bàn thờ công việc của mình. Trong mọi tình huống, tôi
phải có khả năng tiếp nối lễ hy sinh trên bàn thờ… Ta phải công bố Chúa Kitô
bằng cuộc sống của mình, ta dâng lên Người hy lễ ý chí riêng ta”.
d. Hãy can đảm rao giảng lúc thuận cũng như
lúc nghịch suốt đời: Ta hãy rao
giảng Chúa Giêsu Kitô với hết năng lực đời ta. Ta hãy nâng đỡ lẫn nhau, bất kể
giá nào, để tới khi phải tính sổ với Chúa, ta sẽ được kể vào số những người
trung thành và can đảm, chứ không nhát gan hay tránh né, hay như người hết
nhượng bộ này đến nhượng bộ khác, cuối cùng chẳng còn lại chi trong xác tín của
mình; hay như người ngậm tăm khi phải nói lên lời phải nói vào lúc phải nói.
Xin cám ơn qúi vị và xin Chúa chúc lành cho tất cả chúng ta.
[1] Sau đây, chúng
tôi xin phép đăng lại nguyên văn bản dịch của Vũ Văn An, theo Theo Zenit 28
tháng 8 năm 2010 (http://www. vietcatholic.org/News/Html/83331.htm), những chỗ in
nghiêng hoặc in đậm là
một vài gợi ý của Tử Tư giúp người đọc đễ lãnh hội ý tưởng của Đức Tổng giám mục Charles Chaput.
Đăng nhận xét